دکتر مهرمحمدی در یازدهمین نشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی»:

«آموزش پژوهی» استادان، مسیر «یادگیری خودراهبر» را در آموزش عالی کشور هموار می‌کند.

استاد برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اهمیت آموزش پژوهی در ارتقای نظام آموزش عالی کشور، ایجاد یک خط تحقیقاتی در حوزه آموزش پژوهی مبتنی‌بر فضای مجازی در شرایط فعلی را ضروری خواند.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر محمود مهرمحمدی که بعد از ظهر دوشنبه ۲۱ مهرماه در یازدهمین نشست از مجموعه نشست‌های مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با عنوان «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» سخن ‌گفت با اشاره به تفاوت‌های عمده بین یادگیرندگان بزرگسال و خردسال گفت: در آموزش افراد بزرگسال نمی‌توانیم از شیوه یاددهی به خردسالان استفاده کنیم و باید استراتژی و روش متفاوتی را پیش بگیریم. شیوه مناسب برای آموزش بزرگسالان، استفاده از فرایند یاددهی- یادگیری «خودراهبر» است.
وی خاطرنشان کرد: در یاددهی- یادگیری خودراهبر، استاد از جایگاه «دانایی بر تالار» به «مشاوری در کنار» تغییر نقش می‌دهد و یادگیرنده بزرگسال و تجاربش به رسمیت شناخته می‌شود و حضور استاد نه تنها در تعارض با حضور دانشجو نیست بلکه به حضور شناختی، اجتماعی و عاطفی دانشجو منجر می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: اگر دانشجویان چنین حضور تأثیرگذاری را در کلاس تجربه نمی‌کنند، می‌توانیم فرض را بر این بگیریم که حضور استاد در کلاس درس حضوری نااستادانه است؛ البته عوامل مختلف روانی، اجتماعی و اقتصادی هم می‌تواند مانع حضور تمام عیار دانشجو در کلاس شود ولی اگر استاد قائل و ملتزم به «معجزه‌گری روش» باشد‌، می‌تواند بر عوامل مختلف که مانع حضور تمام عیار دانشجو در کلاس می‌شود، غلبه کند.
وی خاطرنشان کرد: استادان ما عموماً چنان فرایند یاددهی را به تسخیر خود در می‌آورند که دانشجو، احساس حضوری بانشاط در کلاس درس را ندارد و اساساً زیر سایه سنگین استاد در کلاس دیده نمی‌شود. کلید رفع این مشکل، میدان دادن به یادگیری خودراهبر و واگذاری مالکیت صحنه یاددهی- یادگیری از سوی استاد به دانشجویان است.
رئیس شورای علمی دانشنامۀ ایرانی برنامه درسی در عین حال تأکید کرد که منظور از واگذاری مالیکت فرایند یاددهی- یادگیری به دانشجویان باید واگذاری فعال و از سر احساس مسئولیت باشد و طبعاً واگذاری‌های برخاسته از انفعال و بی‌حوصلگی که اغلب با هدف کم کردن زحمت استاد صورت می‌گیرد، مدنظر نیست. واگذاری فعال صحنه به دانشجویان به معنی حذف یا کم رنگ شدن نقش استاد نیست؛ بلکه استاد از جایگاه بازیگر نقش اول صحنه که در تضاد با حضور دانشجو و یادگیری خودراهبر است به جایگاه کارگردان تغییر نقش دهد و حضوری هم‌افزا در عرصه یاددهی – یادگیری دارد.
این استاد برنامه‌ریزی درسی با بیان این که این تغییر نقش فعال و امکان‌پذیر کردن یاددهی- یادگیری خودراهبر مستلزم بهره‌گیری از دریای دانش مدون آموزش است، اظهار داشت: دانش مدون در زمینه آموزش بسیار گسترده است و دائماً هم بر گستره و عمق آن افزوده می‌شود؛ لذا استفاده مناسب از این منابع، نیازمند پشتیبانی نظام آموزش عالی و مدیران دانشگاه‌ها و تسهیل دسترسی به دانش روز این حوزه با برگزاری ژورنال کلاب‌ها و … است.
دکتر مهرمحمدی تأکید کرد: آموزشگری، بدون توجه به دستاوردهای تحقیقاتی در حوزه آموزش میسر نیست و بی‌توجهی به این امر توسط یک استاد دانشگاه که رسالت آموزشگری دارد در حکم کم فروشی است.
وی درباره روش‌ها و استراتژ‌ی‌هایی که در متون آموزشی در زمینه یاددهی- یادگیری خودراهبر ارائه شده گفت: آموزش معکوس، آموزش مبتنی بر ایده پازل جورچین، آموزش مبتنی بر سازوکارهای بازی، آموزش مبتنی بر بازی‌های جدی، آموزش مسئله محور، آموزش پروژه محور، آموزش مبتنی بر ژورنال کلاب‌ها و کاربرد واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در فرایند آموزش از جمله روش‌های معمول در فرایند آموزش خودراهبر است. البته آموزشگری خودراهبر و حضور کارگردانانة استاد در عرضه آموزش صرفاً مبتنی بر این متون نیست و اگر تجربه دانشگاه‌های کشورهای مختلف را نگاه کنیم، علاوه‌بر مراجعه به متون آموزشی، تعهد و تکلیف دیگری در لایه عمیق‌تر وجود دارد که درگیر شدن در فرایند «آموزش پژوهی» است.
‌وی با بیان این که استاد نباید صرفاً مصرف‌کننده متون آموزشی باشد؛ بلکه باید ضمن استفاده مولد، رویکردی پژوهشگرانه نیز نسبت به منابع و یافته‌های تحقیقاتی موجود داشته باشد، اظهار داشت: معلم، فقط پروفسور نیست که دانش خود را به دیگران ارائه (profess) کند. بلکه باید با ایده‌های مختلف آموزشی، درگیری هوشمندانه و پژوهشگرانه داشته باشد و برای مواجهه با مسائل پداگوژیک کلاس درس آماده باشد. استاد در کنار یاددهی باید وجه دانشجویی هم داشته باشد که به معنای مواجهه بسیار ژرف‌نگرانه با پیچیدگی‌های کلاس درس است.
این استاد برنامه‌ریزی درسی خاطرنشان کرد: تولید نوعی دانش لوکال در زمینه آموزش دروس مربوطه، بخشی از زیست حرفه‌ای هر استاد آموزش پژوه را تشکیل می‌دهد و طبعاً میزان موفقیت هر استاد در این زمینه، وابسته به درجه آشنایی او با یافته‌های فُرمال یا مدون در آن حوزه است. اگر از منظر اخلاقی به آموزش نگاه کنیم، آموزش‌پژوهی و حضور کارگرادانه و فعال استاد در فرایند آموزش، توجیه خیلی جدی‌تری هم پیدا می‌کند.
وی در ادامه با طرح این پرسش که اساساً اتخاذ چنین راهبرد یا سبک زندگی آموزشی (آموزش پژوهی) عملی است یا سنگی بزرگ برای نزدن است، گفت: این ایده اگرچه با نظام آموزش عالی کشور ما غریبه است اما به‌عنوان ایده اصلی تحول در آموزش عالی دنیا مطرح است و تجربه جهانی، این نوع ظرفیت و بالندگی آموزشی را در استادان قابل تحقق می‌داند. راه دور نرویم! تجربه نظام آموزش پزشکی خود ما در این حوزه هم می‌تواند مورد توجه وزارت عتف قرار گیرد. استادان علوم پزشکی ما باید طبق دستورالعملی مشخص یک دوره دوساله آموزش‌پژوهی را بگذرانند. این دوره‌ها دستورالعمل مشخصی دارد و در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی آموزش پزشکی هم امتیاز بالایی برای مقالات حاصل از آموزش‌پژوهی استادان در نظر گرفته شده است.
دکتر مهرمحمدی در پاسخ به این سئوال که آموزش‌پژوهی در شرایط فعلی که با تعطیلی اجباری کلاس‌های حضوری دانشگاه‌ها مواجهیم، چه معنایی دارد، گفت: آموزش‌پژوهی، مسیر رسیدن به آموزش خودراهبر را که در شرایط فعلی به آن نیاز داریم هموار می‌کند. از طرف دیگر، پداگوژی‌های دیجیتال و وب‌پایه‌ای که در دوران کرونا کار با آن‌ها را تجربه می‌کنیم می‌تواند در راستای ایجاد تحول در آموزش عالی کشور و حضور کارگردانانه استاد در کلاس‌های درس استفاده شود. شرایط فعلی، ایجاد یک خط مطالعاتی جدید را نیز ایجاب می‌کند که انتظار دارم مؤسسه در این زمینه پیشگام باشد.
استاد برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: این خط پژوهشی پیشنهادی، «آموزش‌پژوهی در فضای مجازی» است که باید به این سئوالات جواب دهد که برای تحقق یاددهی خودراهبر در فضای مجازی چه روشی را پیش بگیریم و برای عملیاتی شدن این الگوها چه بازنگری‌ای باید در ظرفیت سیستم‌های نرم‌افزاری ما صورت گیرد. ممکن است بسیاری از نرم‌افزارهای ما که طراحان‌شان با چنین ایده‌های آموزشی آشنا نبوده‌اند ظرفیت لازم را نداشته باشند. سئوال بعدی این است که انجام پژوهش از نوع آموزش‌پژوهی در فضای مجازی چه چالش‌هایی دارد، چه داده‌هایی را نداریم و به چه داده‌های جایگزین می‌توان رجوع کرد. در این راستا انجام یک برنامه مطالعاتی در حوزه آموزش پژوهشی مبتنی بر آموزش مجازی در کشور ضروری است.

در ادامه یکی از اعضای هیئت علمی شرکت‌کننده در این نشست مجازی گفت: یکی از موانع استفاده از فرایند یاددهی- یادگیری خودراهبر توسط استادان این است که دانشجویان امکان پذیرش چنین روشی را ندارند و ترجیح می‌دهند که استاد جزوه‌ بدهد و استادی که از این روش‌ها استفاده می‌کند نمره ارزشیابی‌اش پایین می‌آید.
دکترمهرمحمدی با تایید این مسأله گفت: این سوال کاملا منطقی است که ما کی به استادانمان آموزشگری را یاد داده‌ایم که بخواهیم این روش‌ها را مطالبه کنیم؟ ولی شخصاً معتقدم که ما استادان وظیفه داریم به حد وسع در این زمینه تلاش کنیم. درست است که استاد در فرایند آموزش، نقشی ۸۰ درصدی دارد و ولی معنای معجزه روش این است که استاد نقش بی بدیلی در انگیزه بخشیدن به دانشجویان دارد.
استاد برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تربیت مدرس در پایان در پاسخ به این پرسش که تجربیات حاصل در شرایط فعلی تا چه حد در دوران پساکرونا مورد توجه قرار خواهد گرفت و اساساً چه تضمینی است که بعد از کرونا به شرایط قبل برنگردیم، گفت: این که چه قدر از روش‌ها و تجربیات این دوره در شرایط پس از کرونا استفاده خواهد شد بستگی زیادی به نظر سیاستگذاران در هر کشور دارد ولی اگر از من بپرسید می‌گویم این اتفاقات، چیزی نیست که بتوان بی‌اعتنا از کنار آن گذشت و اصلاً نباید به شرایط قبل از کرونا برگردیم و دستاوردهای حاصل شده را از دست بدهیم. البته ممکن است سیاست‌هایی که در دوره پساکرونا در زمینه آموزش ابتدایی اتخاذ می‌شود با سیاست‌هایی که در حوزه آموزش عالی اتخاذ می‌شود و حتی سیاستی که در برخی رشته‌ها داریم با رشته‌های دیگر متفاوت باشد که کاملاً منطقی است.

دکتر رضا ماحوزی، معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم با استقبال از پیشنهاد مطرح شده تأکید کرد که این خط تحقیقاتی (آموزش‌پژوهی در فضای مجازی) در مشورت با دکتر مهرمحمدی در مؤسسه دنبال خواهد شد و تلاش می‌شود تجربیات جهانی و داخلی برای تقویت این خط تحقیقاتی به خدمت گرفته شود.

منبع: موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری