با نام خدا
ساختار شکنی برنامه درسی در دانشگاه های نسل سوم
یا
دانشگاه نسل سوم و برنامه درسی وارونه
سخنرانی در پنجمین همایش پیشرفت و توسعه علمی کشور
“راهکارهای رسیدن به دانشگاه نسل سوم”
اول آذرماه ۱۳۹۶
دانشگاه تربیت مدرس
___________________________________
✔ پرسش اصلی:
آموزش در رشته های مختلف چگونه احیاء می شوند؟ چگونه در خدمت اشتغال و کارآفرینی قرار می گیرند؟
___________________________________
✔… توضیح سوال: آیا مدل های مرسوم (مانند اینترن شیپ، ارتباط با صنعت و…) جواب می دهد؟ یا نیاز به تحولی در ساختار برنامه آموزشی داریم؟
✔ پاسخ: بنظر من با تغییر در ساختار برنامه اموزشی است که mindset دانشجو و دانش آموخته تغییر می کنند ؛ باید فهم او از هدف تحصیل و اخذ مدرک بعنوان مزیت در یافتن شغل آن هم از نوع دولتی، به تحصیل بعنوان مزیت در حل خلاق مسایل حوزه تخصصی تغییر می یابد که به تبع ان درآمد نیز حاصل می شود. این تغییر در mindset، بدون تغییر در ساختار و منطق( rationale) آموزش دانشگاهی اتفاق نمی افتد….اقدامات اصلاحی “برشی/ جزیی” که با تکنیک “وصله کردن” جزیی به پیکره موجود برنامه های آموزشي فعلی اتفاق می افتد، چاره ساز نبوده و نیست( حتی افزودن درس کارافرینی، درس اقتصاد، بخش ارتباط با صنعت)… با تغییرات ساختاری، تغییر در نُرم فرهنگ دانشگاهی هم اتفاق می افتد. دانش آموخته دانشگاه با استناد به “تجربه زیسته” می آموزد که کارکرد و نقش مورد انتظار از او مساله شناسی، حل مساله یا آنچه من برخورداری از “خرد تکنولوژیک” نامیده ام است. این دستاورد نیازمند “وارونه ساختن” ساختار برنامه های کنونی است تا ارتباط “ارگانیک”، “پیوسته” و “گسترده” با محیط عمل اتفاق بیفتد یا رابطه دیالکتیک میان دانش نظری و محیط خدمت/ عمل فهم شود. وارونه سازی یعنی برنامه را بر پایه کسب تجربه میدانی ریختن نه بر اساس انتقال دانش نظری و سازمان یافته در رشته، بامید انکه در حل مساله بکاراید (just in case) و کفایت حرفه ای به دانش آموخته ببخشد… تجربه میدانی یا کلینیکی و آبستن شدن ذهن به مساله، به دانش نظری بی جان، جان و جهت می بخشد و انگیزه حل مساله واقعی، کسب ان را معنادار می سازد( right on the case)
… پس، عاملیت عاملان تغییر در اموزش عالی باید آگاهانه ساختار ها را هدف بگیرد تا هدف تغییر فرهنگ دانشگاهی محقق شود…. باید محیط نهادی دانشگاه متحول شود تا این ذهنیت معیوب نزد دانشجو دیگر در ان تکوین و استحکام نیاید.
⏮ کشاورزی با مزرعه
⏮ مهندسی و تکنولوژی با صنعت
⏮ تعلیم و تربیت با مدرسه
⏮ حقوق با دادگاه و محکمه
⏮ پزشکی با بیمارستان
⏮ خدمات و مدیریت با محیط متناسب با خدمت… تا سال ۲۰۴۵ بالغ بر ۹۰% مشاغل در حوزه خدمات تعریف می شود
تاریخچه این دیدگاه :
وایتهد، ریاضیدان و فیلسوف شهیر تعلیم و تربیت، در تقبیح عملکرد تعلیم و تربیت بدلیل محور قرار دادن دانش نظری پراکنده که از ان با عنوان inert ideas نام می برد، یکی از پیشتازان تفکر در خصوص چگونگی احیا تعلیم و تربیت و برقراری پیوند آن با حیات( life) است.
Education is the acquisition of the art of the utilization of knowledge (Whitehead, 1929)… This is not an easy doctrine to apply, but a very hard one. It contains within itself the problem of keeping knowledge alive, of preventing it of becoming inert, which is the central problem of all education
…. دانشگاه در اثر غفلت نسبت به این مسایل و مشاهده دانش اموختگان ناکارامد روز بروز با بی اعتمادی بیشتری مواجه می شود تا آنجا که رفته رفته به بحران بی اعتمادی جامعه به دانشگاه بدل شده و موجودیت اش بعنوان یک نهاد اجتماعی خلق کننده ارزش افزوده با پرسش جدی مواجه می شود. در چنین وضعیتی باید گفت دانشگاه تبدیل به یک نهاد “عقیم” می شود….. البته این وضعیت اختصاص به ایران ندارد. مدرک دانشگاهی برای بسیاری از کمپانی ها در دنیا بعنوان یک پیش نیاز در استخدام معنا و مفهومش را از دست داده است، اگر بعنوان یک عامل منفی بحساب نیاید عامل مثبتی هم برای دارنده ان محسوب نمی شود.
___________________________
جمع بندی: … وارونه سازی و ساختار شکنی یعنی چه؟ یعنی بهم ریختن رابطه مبتنی بر افضل شناخته شدن دانش نظری نسبت به تجربه عملی در جربان کسب تخصص و تاکید یر این معنا که دانش نظری فضل تقدم ندارد… قراردادن دانش نظری در خدمت مسایل برآمده از تجربه زیسته در محیط عمل و بدین تربیت معنابخشی به دانش انتزاعی، در خدمت یک “پروژه”( پروژه محور کردن اموزش عالی)
…. وارونه سازی مدل های اجرایی گوناگونی دارد… چون “پروژه ها” جنس و اقتضایات گوناگونی دارند.
…. اقدام عملی عاجل (میان بر): دانشجوی دکتری یا تحصیلات تکمیلی جز از طریق پروژه استاد پذیرش نمی شود، از طریق پروژه حقوق دریافت می کند، ازمایشگاه تجهیز می شود و… این ایده در برخی از کشورهای پیشرفته هم اکنون به اجرا گذاشته می شود (اظهارات دکتر معتمدی، رییس دانشگاه امیرکبیر در پنل)
___________________________________
✔ هشدار: …. این ساختار شکنی فقط بدست بخش اموزش عالی نیست که محقق می شود… پیش نیاز آن ابجاد نگرش مثبت نسبت به مشارکت در توسعه علم و فناوری است که در بخش های مختلف اقتصاد باید شکل بگیرد. پس این اتفاق را بنحو عاجل و دفعی نمی توان محقق شده یافت. حرکت تدریجی (incremental) لازم است.
