علم نافع و عصر دیجیتال

علم نافع و عصر دیجیتال
… من می‌خواهم مرکز ثقل پرابلماتیکی به نام علم نافع غیرنافع را از آموزش‌و‌پرورش رسمی به آموزش‌وپرورش غیر رسمی منتقل کنم. دیگر سخنرانان حتما در مرکز ثقل مفروض بحث خواهند کرد. به زبان شوبرت من می‌خواهم از دریچه‌ی  venue دیگری از برنامه‌ی درسی سخن بگویم.
✒به زبان شوبرت از میان مکان‌های متعدد (یا سرزمین‌های مفهومی گوناگون برنامه‌درسی که برای دیدن یا به تصویر کشیدن پدیده ی پیچیده‌ی برنامه درسی باید مورد اعتنا قرارداد) در کنار مکان‌ها یا عرصه‌های مشهور و شناخته شده مانند برنامه‌درسی قصدشده، اجرا شده، تجربه شده، آزمون شده که همگی در محدوده یا حوالی نظام رسمی آموزشی اتفاق می‌افتد،  یکی هم  outside curriculum است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این مکان یا سرزمین شامل آموخته‌های دانش‌آموزان در خانه، سازمان‌های مذهبی، رسانه‌های جمعی و بویژه دنیای وب  می‌شود که در عصر دیجیتال اهمیت بسیار دارد.
✒ سرزمین دیگری هم توسط شوبرت مطرح شده که نامش embodied curriculum است. مفهوم بسیار ارزنده‌ای که ناظر به یادگیری‌هایی است که بخشی از وجود، زندگی و هویت دانش‌آموزان شده است. این مفهوم هم برای بحث علم نافع، نافع و مفید است. چون برنامه درسی بدنمند حرف آخر را در تربیت می‌زند و بطور طبیعی همه دغدغه‌مندان نگاهشان به این سرزمین مفهومی است. آنگاه من سوال می‌کنم که سهم برنامه‌‌درسی به معانی شناخته شده که در حوالی نظام رسمی آموزشی اتفاق می‌افتد چه سهمی از برنامه‌ی درسی بدنمند را به خود اختصاص می‌دهد و outside curriculum خصوصا یادگیری‌های مرتبط با دنیای وب چه سهمی در آن دارد؟ آیا کفه به سمت دومی سنگین‌تر نشده است؟
✒در عصر دیجیتال یادگیری‌های بچه‌های نسل z هرگز و هرگز محدود به آنچه در کتاب درسی می‌آید و سیستم‌های آموزشی نافع تشخیص می‌دهند نیست(نسل دیجیتالی‌های مادرزاد که از ۱۹۹۵ به بعد متولد شده‌اند و با اینترنت رشد کرده‌اند) . آن‌ها در کار ساخت محتوای نافع خود و شکل دادن به هویت‌های مطلوب خود هستند که از این جهت با نسل‌های پیشین بی‌شباهت نیست( مثلا می‌توان به مفهوم “مدرسه‌ی نامرئی” و یادگیری‌های خودانگیخته در آن‌ها توجه کرد). آنچه آن‌ها  را از نسل‌های پیشین متمایز می‌سازد، قدرت عملیاتی کردن این خواست و گرایش است که به برکت تکنولوژی  به‌شدت تسهیل شده است. یادگیری از طریق شبکه‌های اطلاعاتی موجود که به راحتی می‌توانند به آن‌ها بپیوندند و همچنین دایر کردن شبکه‌هایی که خود مقتضی و مفید می‌دانند. این اتفاق محدود به سنین نوجوانی هم نیست و از کودکی آغاز می‌شود.
تعلیم‌وتربیت رسمی رقیبی قدر پیدا کرده، تربیت غیر رسمی، که هیچوقت در گذشته از چنین قدرت و شدتی برخوردار نبوده است. پدیده‌ ای به نام
Learning out of the box
ویژه‌ی این عصر و از نشانه های بارز آن است.
کوته سخن این‌که حتی اگر سیستم‌های آموزشی در صدد تعریف علم نافع برایند و برنامه‌های درسی را از آنچه نافع نیست بپیرایند(که باید بکنند) معلوم نیست کتاب‌های درسی چه میزان امکان سلطه بر ذهن و ضمیر نسل z برایشان باقی‌مانده یا می‌توانند در سرزمین برنامه درسی بدنمند خودنمایی کنند؟
✒باید با روش‌های تربیتی(نه با برخوردهای حذفی و قهری) این بخش از آموخته‌ها را هم مدیریت کرد. نباید کوته نظرانه فقط به زدودن علم غیرنافع از کتاب‌های درسی بسنده کرد یا این اقدام را علاوه بر  لازم بودن، کافی نیز دانست. بسیاری از یادگاری‌های خودانگیخته‌ی دانش‌آموزان که چه بسا با ذائقه پدران و مادران و مسئولان سازگار هم نیست، خاستگاه دیگری دارد و هیچ نشانی از آن‌ها در کتاب‌های درسی نیست!
✒راه‌های تربیتی مدیریت محیط نامحدود یادگیری در فضای مجازی که چالش اصلی نظام‌های آموزشی در عصر دیجیتال است چیست؟(البته مدیریت بطور نسبی، چون هرگز نمی‌توان و نباید عاملیت را از آن‌ها سلب کرد و در برابر اراده‌ی آنان برای یادگیری خودانگیخته سد ایجاد کرد.)
پاسخ:
کمک نظام تعلیم و تربیت رسمی به کسب این شایستگی
Authentic and informed web searching and learning(AIWSL)
… ۳ پیشنهاد(استراتژی):
✒بالابردن جذابیت منابع درسی و فرایند‌های یاددهی یادگیری با ارجاع دانش‌ آموزان به دانش موجود در وب برای یادگیری‌های هدفمند( که خود سبب می‌شود از حجم کتاب‌ها نیز کاسته شود.)
Curriculum informed WSL(CIWSL)
✒در پیش‌گرفتن راهبرد پرسش‌محوری در تربیت که(فلسفه‌ی تربیتی تعریف کمال در پیدایش سوال خوب در ذهن مخاطب) علاوه بر جهت‌دار و نشان‌دار کردن وبگردی‌ها و یادگیری شخصی‌شده حاصل از آن( سبب می‌شود از حجم منابع یادگیری متکی به رویکرد رابج پاسخ‌محوری نیز به‌شدت کاسته شود.)
Question informed WSWL(QIWSL)
✒اقدام اساسی دیگر در نظام‌ رسمی آموزشی: تمرکز بر سواد رسانه‌ای و کسب شایستگی مواجهه ارزیابانه و نقادانه با دانش موجود در وب
Media informed WSL(MIWSL)